Dit stukje gaat over creëren. Daarmee bedoel ik niet het creëren waaraan de godheid zich volgens het gelovige deel van de wereldbevolking bezondigd heeft. Vergeef me de woordspeling.
Nee, ik moet even iets kwijt over de spelling van het werkwoord creëren en het nut van de puntjes op de letter e.
Behoorlijk wat Nederlandse woorden hebben een deelteken of trema. Het woord zegt het zelf: het deelteken maakt je duidelijk dat je een opeenvolging van klinkers niet als één langgerekte klank mag lezen.
Twee e's na elkaar lees je doorgaans immers als een lange e. Plaats je puntjes op de tweede e, dan maak je duidelijk dat je de klank onderbreekt (of in tweeën deelt). Vergelijk de uitspraak van lees, veel, heel of keel met de uitspraak van de dubbele e in creëren en je merkt het meteen.
Niet te vergeten:
De puntjes komen op de e die volgt op de klankonderbreking.
Dus:
creëren >> de onderbreking komt na de eerste e, voor de tweede
gecreëerd >> de onderbreking komt ook hier na de eerste e
tweeën >> de onderbreking komt na de tweede e
Er staan geen puntjes wanneer de klinkergroep nooit als één langgerekte klank kan worden gelezen.
Dus:
creatie >> ea kun je niet als één enkele klank lezen
Je gebruikt de puntjes enkel binnen de woordgrens. Over de woordgrens heen schrijf je een streepje.
Dus:
mee-eten >> mee en eten zijn twee woorden
creëren >> je kunt creëren niet in twee woorden uitsplitsen
Zijn er uitzonderingen en speciale gevallen?
Ja, we hebben het hier immers over de spellingregels voor het Nederlands ...
Ik houd ze voor later. Moeilijk verteerbaar voedsel mag je slechts in kleine porties eten.
Waarom staan er twee e's in creëren en drie in gecreëerd?
Dat heeft te maken met open en gesloten lettergrepen.
Open lettergrepen zijn lettergrepen die eindigen op een klinker. Gesloten lettergrepen eindigen op een medeklinker. Aap bijvoorbeeld is een gesloten lettergreep, ma is een open lettergreep.
Neem een aspirientje en volg even mee:
In creëren heb je de open lettergreep cre, die gevolgd wordt door de open lettergreep e.
Dus: cre-e-ren
In een open lettergreep schrijven we een lange klank enkel. Er moet dus maar één letter e in de lettergrepen cre en e staan.
In gecreëerd wordt de open lettergreep cre gevolgd door een gesloten lettergreep eerd.
Dus: ge-cre-eerd.
In een gesloten lettergreep schrijven we een lange klank dubbel. Daarom staan er twee e's in eerd.
Zijn daarmee al je besognes van de baan?
Wel, je zou de vraag kunnen stellen waarom zee en mee een dubbele e krijgen, ook al zijn het woorden die bestaan uit een open lettergreep.
Zoek niet verder: het heeft te maken met het feit dat je het onderscheid moet kunnen maken tussen ze en zee, of me en mee.
Is er een moraal aan dit verhaal?
Willem Kloos schreef dat hij een god was in het diepst van zijn gedachten. Het is duidelijk dat de man nooit de spellingregels voor het Nederlands heeft moeten creëren.
Misschien was je het al vergeten, maar ik had je nog iets te goed over de gebiedende wijs. (Zie het hoofdstukje over Marx en veilig rijden.)
Vergelijk je even de volgende zinnen?
Gebiedende Marx anno 2017
Arbeiders van alle landen, verenig u.
Uitnodigende Marx anno 2017
Arbeiders van alle landen, verenigt u zich.
Waar komt het verschil in spelling tussen de werkwoorden vandaan?
De gebiedende Marx gebruikt wel u, maar die u is geen onderwerp van de zin. De u is een vorm van het woord zich. Zich verenigen is een wederkerend werkwoord, dat wil zeggen een werkwoord waaraan een vorm van het woord zich is verbonden.
Andere wederkerende werkwoorden zijn zich wassen, zich scheren, zich gedragen ...
In de uitnodigende zin staat ook een u. Die u is echter wél het onderwerp van de zin. Om die reden krijgt het werkwoord een t. Het werkwoord moet immers naar het onderwerp 'luisteren'.
Ook zich komt in de zin voor, zoals het hoort wanneer er een wederkerend werkwoord is.
Andere voorbeelden
Wend u tot hem.
Wendt u zich tot hem.
Gedraag u!
Gedraagt u zich!
Moet je iets onthouden?
Ja, graag. En niet noodzakelijk over taal.
- L'union fait la force.
- Et l'onion fait la farce.
Niet alle Joden zijn joden, en omgekeerd. Een jood is iemand met het joodse geloof. Een Jood daarentegen is iemand van het Joodse volk. De twee begrippen hoeven niet naar dezelfde groep van mensen te verwijzen.
Woorden voor gelovigen en hun religies krijgen geen hoofdletter. Woorden die verwijzen naar een volk of bevolkingsgroep (naar etniciteit dus) schrijf je daarentegen wel met een hoofdletter.
joden
christenen
moslims
de joodse heilige dag
het christelijke paasfeest
Antwerpen heeft een grote Joodse gemeenschap.
Jaarlijks emigreren veel Joden naar Israël.
In Israël wonen hoofdzakelijk Joden en Arabieren.
Afsluitertje
Wat dacht je van een Joodse 'witz'?
SS-commandant zegt tot Jood: “Als je mij kunt zeggen welk oog van mij van glas is, laat ik je los.”
Jood zegt onmiddellijk: “Het linkeroog.”
SS-commandant: “Hoe weet je dat zo gauw?”
Jood: “Het kijkt me zo menselijk aan.”
Voor wie vragen zou hebben bij de foto hierboven: dit stukje gaat niet over het marxisme.
Ik wil het wel even hebben over de 'gebiedende wijs', dat wil zeggen over de uitgang van het werkwoord in een zin die een gebod uitdrukt.
Vroeger hing de spelling van het 'gebiedende' werkwoord af van het aantal mensen tot wie je je gebod richtte. Sprak je meer dan één persoon aan, dan kreeg het werkwoord een t achteraan.
Om die reden staat er op de affiche hierboven een t in het werkwoord verenigt.
Je kon de t ook vinden op borden die je aanspoorden om voorzichtig te rijden.
In het moderne Nederlands valt de t weg in de gebiedende wijs. Je zegt dus: kom hier, geef me het boek, rijd voorzichtig, wees stil ... ook als je meer dan één persoon aanspreekt.
Let wel: er is ook een 'beleefde' gebiedende wijs. In die beleefde gebiedende wijs gebruik je niet alleen een werkwoord maar ook een onderwerp, namelijk het woord u. Kijk maar even naar de volgende voorbeelden:
Rijd vooral voorzichtig.
Rijdt u vooral voorzichtig.
Luister even!
Luistert u even!
In de zinnen met een u-onderwerp moet er een t aan het werkwoord komen. Dat is logisch: het werkwoord krijgt de uitgang t omdat er een onderwerp u is waarnaar het moet 'luisteren'.
Misschien vraag je je af waarom er geen t komt aan het werkwoord in de volgende zin? Er staat immer een u.
Arbeiders, verenig u.
De taalvaardige lezer weet dat dit is omdat de u geen onderwerp is in de zin. Daarover meer in een volgend stukje!
Dit onthoud je:
- Taalgebruikers aller Nederlanden, schrijf geen t in de gewone gebiedende wijs van je werkwoord.
