De taal in tijden van liefde en passie

Takkewijf?

Ik kom nog even terug op de taalregel voor de tussen-n, je weet wel: de regel die zegt dat je voortaan pannenkoek en paddenstoel moet schrijven.

Hoe luidt de regel? 
Tussen de twee delen van een samengesteld woord komt soms een n. Dat is enkel zo als het eerste deel van de samenstelling een woord is met een meervoud op en en geen ander meervoud.

Er zijn uitzonderingen op de regel. 

In dit stukje zal ik het hebben over de grootste groep van uitzonderingen, namelijk de versteende uitdrukkingen. 

Versteende uitdrukkingen zijn samenstellingen waarvan je zou kunnen menen dat ze de basisregel volgen. 

Het eerste deel ervan lijkt immers een substantief te zijn met een meervoud op en (en geen ander meervoud). 
Dat is echter niet het geval. 
In sommige versteende uitdrukkingen verwijst het eerste deel niet naar het woord dat je meent te herkennen. 
Van andere versteende uitdrukkingen is de oorspronkelijke betekenis verloren gegaan.

Enkele voorbeeldjes

Van het woord klerelijer zou je misschien denken dat het verwijst naar een woord kleren (meervoud van kleed), maar dat is niet zo. De klere uit het woord verwijst naar de ziekte cholera. Een klerelijer was dus iemand die cholera had. 

Het woord kattebelletje verwijst niet naar het belletje voor de kat. Dat belletje bestaat ook maar heet kattenbelletje. Een kattebelletje daarentegen is een kort berichtje of briefje. Het woord is een vernederlandsing van het Italiaanse (s)cartabello, wat boekje betekent.

Het woord ruggengraat volgt de algemene regel omdat het nog letterlijk naar de rug verwijst. 
Dat is niet het geval voor ruggespraak. Ruggespraak is het overleg dat je hebt met je achterban (d.w.z. zij die achter je staan) alvorens een besluit te nemen. Die achterban hoeft niet per se letterlijk achter je rug te staan.

Enkele versteende uitdrukkingen voor in tijden van liefde

zottebollen
bolleboos
schattebout
nachtegaaltje
bruidegom
petekindje

... en voor in minder liefdevolle tijden

flierefluiter
takkewijf
bullebak
klerelijer
klerezooi
klotevent
een koekepeer (op je kinnebak)

Dit onthoud je:

• In tijden van liefde en passie kan het nuttig zijn even het Groene Boekje open te slaan om je vocabulaire bij te werken.
• In versteende uitdrukkingen vind je geen tussen-n.